Christodoulos Antoniades (Pafios)

Christodoulos Antoniades(Pafios)

As much ink is spilled, yet it would be too low to put it in a chapter called Christodoulos Paphios. It is difficult and risky to attempt writing about this great servant of Shadow Theater in a few pages, but our work would be incomplete if this great personality of Chloraka would have been absent.

Christodoulos Antoniadis (Paphios was its pseudonym) was born in Chloraka on 2 February 1904. His parents were Achilles Vlokkos- an old fisherman and good-voiced chanter – and Panagiotou. He married Vrionou (Fkonou) in 1927. Together they got nine children. Four of their children have Homeric names: Achilles, Patroclus, Paris and Helen. The eldest son, whom he lost in a car accident in Aphrodite’s Rock, had the name of Anthony because he admired and loved his colleague puppeteer, Antoni Molla. When it was the time for his son Patroklos to be baptized – because then it was a tradition that a godfather gave the name to a child – he stood up by the godfather and at the time the latter was about to say the name to the priest, the Paphios with his commanding voice said: “but if Patroclus has not gone”. In 1982 he lost his youngest child – Elpidoforos. His smaller daughter, Patou, also died a few years before, offended by nature, but always stayed at his side during his tough last hours.

Encounter with Karaghiozis and his first efforts

The Paphios met Karagiozis at his eight years of age, when in 1912 the puppeteer Gerasimos of Cephalonia came in Chloraka, to give a shadow theater show. His father helped the coffer-house owner were Gerasimos was hosted, and so he could get into the coffer-house freely and watch the performances. The first time, when he attended the show, he thought firstly that it were small daemons, that he brought down from the roof of the cafe. His father, however, reassured him by telling him that it is pennatzidkia (small figures painted and cut-off from cardboard) and promised the other day to get him behind the screen to see the figures as it then happened. Then, the small Ttooulis began collecting empty boxes of delights and made his first puppet figures imitating different voices.

His love for the Karagiozis was a thunderbolt. He had him constantly in his mind. Once, in the evening when his parents were not at home, he called several friends to play karaigiosis in front of them. He took a bed sheet out of his bed and set it up as a scene. He also took a small guy together with him behind the curtain , as a little assistant who was holding the candle. He put another guy at the door to collect the “fee”. The entry cost two or three matches or some candle cinder. Everything went well until his little assistant touched the bed sheet with a candle causing the fire. Then they panicked and started shouting. His mother, who was in the next house, heard the voices and rushed to see what was going on. Facing the spectacle, she shouted: “Thou, the three-times accursed, burn our sheet! “. She grabbed him then and started to clout him. At the same time his father came in, and when he was informed of the events he started to beat him strongly to remember. After “eating” enough, the guy managed to escape at some point and drudged against the boy that held the candle.

The great fondness for the shadow theater, many hours spent on the creation of figures from one side, and poverty on the other side were the causes that contributed to the fact that small Ttooulis flunked a 4-th grade class of primary school. So, his father took him out of school and took him to a tailor in the Estate to learn the art. But there he found a good field of action for his good fortune, since the shop was full of cardboard and scissors. He picked the cardboard pieces and took to his home where in the evenings he created his puppet figures.

Shortly afterwards the Paphios learned the “construction work”, which was his main occupation until 18. Until then he played Karagiozis only to his liking, and for his friends and, as he said, taking occasionally money.

His first tours

In 1923 he went to Nicosia. There, he found the maestro, Michael Zavras, whom he had met in Paphos when they were building the Diarizos bridge, and who offered him a job. That year, Nikos Smyrnios and Athinodoros played Karagiozis in the capital city. From the latter – he loved him particularly because he was playing patriotic works – he took several lessons. Then, he relinquished the construction work for a while, took a suitcase with the puppet figures that he had made and went to Gerolakkos, where he played two nights. After he went to Astromeritis, where he was hosted by Leonidas Charalambides, who was a teacher in Chloraka some time before and they knew each other. Then he went to Zodies village and then to Kampos.

After the success he saw on his first tour, he took courage and continued to walk around the villages, mainly in the regions of Paphos and Limassol. Whichever village he went, two or three children went around with a bell and touted its arrival. The performances were then usually made in cafes. Has not always treated by his employers in the same manner. Many were the times when he slept offended, hungry and disparaged by the ugly behavior of people. He then picked his stuff up and left, walking endless hours for the next destination. On the way as he was going, he sworn that he would not let any of his children deal with this profession. From time to time he relinquished the profession of Karagiozis puppeteer to tackle the construction works again. Shortly after 1940, he worked on the construction of the Paphos Military Airport as a caretaker assistant. After the earthquake of 1953 he worked again as a mason in the shanties, which were constructed for the earthquake victims.

But the passion for cheeky Karagiozis did not extinguish, and though he had given it up for a while, he took again his suitcase and started to wonder from village to village.

Events from his tours

Once in a village he had received fourteen piasters from the show he gave. The coffee-house owner allowed half of spectators to get in free. When all the spectators left, the hostess served him the beans to eat and then he slept in a bed in the same coffee-house. When he woke up, he pulled down the scene and moved for the next village. During the afternoon, he sees the coffee-house owner of the village, who came in a wild mood telling: “You left and did not pay your food and your mattress. What did you mean; to get all freebee? “. The Paphios replied, “Hey you, you allowed the half of villagers to get in free to my performance. Do you think that was the Government to send me here to entertain you free? “.

I want you to pay, or see it? said the cafe owner and lifted the stave he brought with him.

How much do you want; asked Paphios.

Four bakiras, replied.

Wow, you ran three miles for four bakiras?

Then Paphios gave him half a shilling and the cafe owner left satisfied.

Another time a well-known teacher of that time told Paphios something that hurt him too much:

We live in the twentieth century with flying irons and thou, Paphios, continue to fool the people with your cardboards?

And Paphios answered:

Okay, teacher, you’re talking like an ignoramus. In vain you learned the letters. At least listen to what they say about my art, the literate people with genuine spiritual stature.

Many teachers were involved in organizing the performances for schoolchildren. But there were also others who forbade children to come to the cafe where he gave his performances. If they managed to find any children, they were kicked off the café, and the other day expelled from the school, although the karagiozis was the only entertainment they had in the villages.

Wherever Paphios went, the cinemas got closed, thus creating many enemies. Cinema owners paid to kiddies to throw stones during the shows. When in 1958 he played in Limassol, someone came in and said:

Did you recognize me, Mr. Paphios?

Who you are; he asked him.

I am one of those who threw stones at you in 1927.

And you came here unashamed to tell me that, you, oaf?

Smite, but listen to me first, he said.

Nah , you are a savvy guy, says the Paphios.

Well, they gave me a pound to throw a stone. I leave the pound. Then no one killed a man with a pound.

The Paphios was esteemed also by the Turkish Cypriots, who understood his work and enjoyed it. Once, he was in a Turkish-Cypriot village and staged the play of Katsantonis. The Greeks, in this work, continually killed the Turks. Then someone got up, went behind the scene and said to Paphios “Maestro, kill here some Christian, because the Turks are seething in there”. Again, another time, when he presented the play of Athanasius Diakos in Panagia. After the show, a Turkish officer approached and said, in a friendly way: “Do not play, Mr. Paphios, such plays in this way, because these are crazy guys, and they can go to Asproyan to slay all Turks.” People who did not go school learned the good and bad times of Hellenism through Karaghiozis.

This great puppeteer did not remain faithful to the text he had before him, or which he remembered by heart, but he added a lot of his own. In Chloraka he played once the ‘Alexander the Great and the Beast.” So, Hadziavatis went to kill the beast, which bellowed too loud. Then, Morfonio asks: “Who roars so?” And he replied: “In Vanna’s tractor”. So, putting real people who were among the audience and satirizing them, he made his work more vivid and spread plenty of laughter to viewers.

During the struggle of EOKA, he went to Fyti, where he played five to six nights. One morning he heard a megaphone to call men to gather in the village church. The British suspected him and after the scrutiny made by them led him to Stroumpi. There he was photographed and then Paphios asked a policeman: “But what they hell they made up their mind to take pictures of mine?” “They thought you were Dighenis,” he says. Then they put him in a lorry with other prisoners and led them to Ktima. In detention facilities of Ktima he was held together with Takis Sofokleous. One day they both got sick and they were taken to the doctor. There Takis Sofokleous found the opportunity and escaped. Then the English started to beat Paphios to testify where Sophocles had hidden, because they believed that he knew. After eight days they released him, and when he went home he learned from his wife that the Englishmen passed and made the house upside down.

The Paphios on TV

Around 1977, the Cyprus Broadcasting Corporation sought to document and publicize the art of Shadow Theater, an art that television had mangled. Paphios rejoiced for the proposal they did, but he was not very excited, because he felt that he was getting older and could not give the performance as skillfully as he wanted to. The first project that had been recorded was rejected after rehearsal because he committed blasphemy. Then he played it again and it was approved. He was ashamed, as he said himself: “Having been a Karagiozis – puppeteer for so many years, and I didn’t figure it out that it was bad habit to commit blasphemy. I admit my mistake, above all, when I think that it would be watched by the kiddies.”

Performances abroad

The reputation of puppeteer from Chloraka had flown outside the borders of Cyprus. At the invitation of Cypriot expatriates, he traveled twelve times to Greece to give his performances. In one of his trips, in 1958, he tried to join the association of puppeteers, to get his pension when he would grow old, but the Greeks colleagues did not accept him as he was not a permanent resident of Greece. He also went for performances to England and Germany. In Munich in 1978 he received very positive feedback and his scene and the puppet figures were bought by the Museum of the city.

Paphios – the painter and his acquaintance with Vempo

Paphios, in addition of being a famous Karagiozis – puppeteer, was also s very good painter. He decorated his scene with his fine works. As he says, he deals with painting since 1946 when he met Sophia Vempo: “She came into my heart ahead. Since the time she had been moving around the camps during the war, entertaining the soldiers. And when I saw her the first time so friendly mellowed, sweet-faced, sweet-eyed, a force inside me pushed me to paint. Designed and redesigned, erasing and re-erasing, but finally I finished. I went to Athens at her theater and sent her the portrait with a taxi driver. One evening I sat in the front row and offered her a bouquet, she thanked me and welcomed me. I did not dare to get close, me – a humble creature, and she – a princess of Art. I celebrated her, I loved her as a saint. ” When after some time Vempo came to Paphos and sang, they said that she did it for the sake of Paphos. Paphios participated in the exhibitions of folk, self-taught painters, and many works have been purchased by art lovers, while many of them were donated by himself.

The end of the prominent puppeteer

Since 1970 the Paphios ceased to work professionally with Karaghiozis. He wanted to stay close to the “Chatzini” and to take care of his small orchard. He even bought a motorcycle and he liked to ride. One evening in 1983 he got up in the dark, fell down and broke his leg and get stuck in bed until his end. His daughter Helen got him close to her and looked after him, together with her sister, with love. During his last hours, journalists and other intellectuals walked in and out in the house of the hostess – Helen, to interview him, to say a couple of words. They understood what was Paphios, who was the man who would leave from this world.

The tradition continues

As mentioned above, Paphios did not want to make puppeteers of any of the children. Only his son Achilles, who died in 1987, followed his father’s profession for one year and then dropped off. Seeing the limbo, hunger and deprivation, he understood how difficult his father’s profession was and preferred a quieter life. Since 1988 his children – Achilles, Christos, Giannis, Anastasios and Kostas – continued the tradition of Shadow Theater with performances at various festivals. They organized a show of puppet figures, a scene of shadow theater, paintings and a collection of poems. Among the figures there were some made by Paphios himself and by Achilles. Also, a worthy successor of Paphios is his grandson, Christodoulos Antoniou, a son of his daughter Helen, who, since childhood, has followed his grandfather in various performances and learned firsthand the art of shadow theater. He has his own workshop in Nicosia where he creates the puppet figures, and in summers he moves around the villages for performances, as his grandfather did. Many journalists and experts have visited Christodoulos Antonios, and have written the best reviews for him.

Karagiozis, Morfonios, Hadziavatis, Barba-Giorgos , Veligkekas, Stavrakas, the Soldering Gun, all of them being lifeless cardboard creatures, took flesh and bones with the power of voice and craftmanship of Christodoulos Paphios’ hands. The whole generations were nursed, taught, cried and laughed with his stories. With his restless spirit and creativity, Christodoulos Paphios was impossible to stand being the prisoner of the bed. In 1987 Paphios closed his eyes sideways to figures that he had created and loved so much, leaving behind a tremendous legacy.

Όσο μελάνι κι αν χυθεί είναι πολύ λίγο για να καλύψει το κεφάλαιο που ονομάζεται Χριστόδουλος Πάφιος. Είναι δύσκολο και παράτολμο να επιχειρήσoυμε να γράψουμε για το μεγάλο αυτό υπηρέτη του Θεάτρου Σκιών μέσα σε λίγες μόνο σελίδες, όμως το έργο μας θα ήταν ελλιπές αν απουσίαζε η μεγάλη αυτή μορφή της Χλώρακας.

Ο Χριστόδουλος Αντωνιάδης (ψευδώνυμο Πάφιος) γεννήθηκε στη Χλώρακα στις 2 Φεβρουαρίου του 1904. Οι γονείς του ήταν ο Αχιλλέας Βλόκκος–παλιός ψαράς και καλοφωνάρης ψάλτης-και η Παναγιωτού. Νυμφεύτηκε το 1927 τη Βρυωνού (Φκωνού). Μαζί απέκτησαν εννέα παιδιά. Τέσσερα από τα παιδιά τους έχουν ομηρικά ονόματα: Αχιλλέας, Πάτροκλος, Πάρης και Ελένη. Τον πρωτότοκο γιο του, τον οποίο έχασε σε αυτοκινητικό δυστύχημα στην Πέτρα του Ρωμιού, ονόμασε Αντώνη γιατί θαύμαζε και αγαπούσε το συνάδελφό του καραγκιοζοπαίκτη Αντώνη Μόλλα. Όταν επρόκειτο να βαπτιστεί ο γιος του Πάτροκλος –επειδή τότε συνηθίζετο ο νονός να δίνει το όνομα στο παιδί – στάθηκε στο πλευρό του νονού και την ώρα που ήταν έτοιμος να πει το όνομα στον ιερέα, ο Πάφιος με επιβλητική φωνή του λέει: «Πάτροκλον ει δε μή φύε». Το 1982 έχασε και το στερνοπαίδι του τον Ελπιδοφόρο. Μικρότερη του κόρη η Πατού που πέθανε κι αυτή πριν λίγα χρόνια, αδικημένη από τη φύση, πάντα όμως στο πλευρό του, στις δύσκολες στερνές του ώρες.

H γνωριμία του με τον Καραγκιόζη και η πρώτη του απόπειρα

Ο Πάφιος γνώρισε τον καραγκιόζη στα οχτώ του, όταν το 1912 ο καραγκιοζοπαίχτης Γεράσιμος από την Κεφαλονιά ήρθε στη Χλώρακα, για να δώσει παράσταση καραγκιόζη. Ο πατέρας του βοηθούσε τον καφετζή που φιλοξενούσε το Γεράσιμο και έτσι μπορούσε να μπει στον καφενέ ελεύθερα και να παρακολουθήσει τις παραστάσεις. Την πρώτη φορά που παρακολούθησε νόμισε πως ήταν δαιμονάκια, που τα κατέβαζε από τη στέγη στο καφενείο. Ο πατέρας του, όμως, τον καθησύχασε λέγοντάς του πως είναι πεννατζίδκια (χαρτόνια) και του υποσχέθηκε την άλλη μέρα να τον πάρει πίσω από το πανί να δει τις φιγούρες, όπως κι έγινε. Τότε, ο μικρός Ττοουλής άρχισε να μαζεύει κουτιά λουκουμιών και να σκαρώνει τις πρώτες του φιγούρες μιμούμενος διάφορες φωνές.

Ο έρωτάς του για τον καραγκιόζη ήταν κεραυνοβόλος. Συνεχώς τον είχε στο μυαλό του. Ένα βράδυ που απουσίαζαν οι γονείς του από το σπίτι κάλεσε αρκετούς φίλους του για να τους παίξει καραγκιόζη. Πήρε το σεντόνι από το κρεβάτι του και το έστησε για σκηνή. Μαζί του στο μπερντέ πήρε ένα μικρό για βοηθό, που του κρατούσε το κερί. Έναν άλλον, τον έβαλε στην πόρτα για να εισπράττει. Η είσοδος κόστιζε δύο-τρία σπίρτα ή κανένα αποκαΐδι κεριού. Όλα πήγαιναν καλά μέχρι που ο μικρός βοηθός του άγγιξε το κερί πάνω στο σεντόνι και άναψε φωτιά. Τότε πανικοβλήθηκαν και άρχισαν να φωνάζουν. Τις φωνές άκουσε η μητέρα του, που ήταν στο διπλανό σπίτι και έσπευσε να δει τι τρέχει. Αντικρίζοντας το θέαμα φώναξε: «Ου τον τρισκατάρατο τζιαι έκαψέν μας το σεντόνι!». Τον άρπαξε τότε και του άρχισε τις καρπαζιές. Την ίδια στιγμή έφτασε και ο πατέρας του και όταν πληροφορήθηκε τα συμβάντα του έδωσε το ξύλο της χρονιάς του. Αφού έφαγε αρκετές, κατάφερε σε κάποια στιγμή να τους ξεφύγει και έβγαλε το άχτι του στο μικρό που κρατούσε το κερί.

Η μεγάλη αγάπη που έτρεφε για τον καραγκιόζη, οι πολλές ώρες που ξόδευε για την κατασκευή των φιγούρων από τη μια και η φτώχεια από την άλλη ήταν οι αιτίες που συνέτειναν στο να μείνει ο μικρός Ττοουλής στάσιμος στη Δ΄ τάξη του Δημοτικού. Έτσι, ο πατέρας του τον έβγαλε από το σχολείο και τον πήρε σ’ ένα ράφτη στο Κτήμα για να μάθει την τέχνη. Όμως εκεί βρήκε για καλή του τύχη πρόσφορο πεδίο δράσης, αφού το μαγαζί ήταν γεμάτο από χαρτόνια και ψαλίδια. Μάζευε τα χαρτόνια και τα έπαιρνε στο σπίτι του όπου το βράδυ σχεδίαζε τις φιγούρες του.

Λίγο αργότερα ο Πάφιος έμαθε την «κτιστική» που ήταν το βασικό του επάγγελμα μέχρι τα 18. Μέχρι τότε έπαιζε καραγκιόζη μόνο για το γούστο του, και για τους φίλους του, όπως ο ίδιος έλεγε, και κάπου κάπου έπαιρνε λεφτά.

Οι πρώτες του περιοδείες

Στα 1923 πήγε στη Λευκωσία. Εκεί, βρήκε το μάστρο Μιχάλη Ζαβρό που γνώριζε από την Πάφο, όταν έκτιζαν το γεφύρι του Διαρίζου και του πρόσφερε δουλειά. Εκείνη τη χρονιά, έπαιζαν καραγκιόζη στην πρωτεύουσα ο Νίκος Σμυρνιός και ο Αθηνόδωρος. Από τον τελευταίο –που του άρεσε ιδιαίτερα, γιατί έπαιζε πατριωτικά έργα- πήρε αρκετά μαθήματα. Τότε, παραίτησε για λίγο την κτιστική, πήρε στον ώμο τη βαλίτσα με τις φιγούρες που είχε φτιάξει και τράβηξε κατά το Γερόλακκο, όπου έπαιξε δύο νύκτες. Μετά πήγε στον Αστρομερίτη, όπου φιλοξενήθηκε από το Λεωνίδα Χαραλαμπίδη, ο οποίος ήταν παλιά δάσκαλος στη Χλώρακα και τον γνώριζε. Έπειτα, πήγε στις Ζώδιες και μετά στον Κάμπο.

Μετά την επιτυχία που είδε πως είχε κατά την πρώτη του περιοδεία πήρε θάρρος και συνέχισε να περιφέρεται στα χωριά, κυρίως της Πάφου, και της Λεμεσού. Σε όποιο χωριό πήγαινε δύο-τρία παιδιά γύριζαν μ΄ ένα κουδούνι και διαλαλούσαν την άφιξή του. Οι παραστάσεις τότε γίνονταν συνήθως στους καφενέδες. Η αντιμετώπιση που είχε από τους εργοδότες του δεν ήταν πάντα η ίδια. Πολλές ήταν οι φορές που κοιμήθηκε πληγωμένος, νηστικός και περιφρονημένος από την άσχημη συμπεριφορά των ανθρώπων. Τα μάζευε τότε κι έφευγε, περπατώντας ώρες ατέλειωτες για τον επόμενο σταθμό. Στο δρόμο καθώς πήγαινε ορκιζόταν πως δε θ’ αφήσει κανένα από τα παιδιά του ν’ ασχοληθεί με αυτό το επάγγελμα. Κατά καιρούς παραιτούσε το επάγγελμα του καραγκιοζοπαίχτη και καταπιανόταν πάλι με την κτιστική. Λίγο μετά το 1940, εργάστηκε στην κατασκευή του στρατιωτικού αεροδρομίου Πάφου ως βοηθός επιστάτης. Μετά το σεισμό του 1953 ξαναεργάστηκε ως κτίστης στις παράγκες, που έκτιζαν για τους σεισμόπληκτους.

Όμως το μεράκι για το σκανδαλιάρη Καραγκιόζη δεν έσβηνε και ενώ τα παρατούσε για λίγο, ξανάπαιρνε το βαλιτσάκι του και έπαιρνε σβάρνα τα χωριά.

Περιστατικά από τις περιοδείες του

Μια φορά είχε εισπράξει σε κάποιο χωριό δεκατέσσερα γρόσια από την παράσταση που έδωσε. Ο καφετζής είχε αφήσει τους μισούς να μπουν δωρεάν. Όταν έφυγαν όλοι οι θεατές, η καφετζίνα του έβαλε κουκιά να φάει και μετά κοιμήθηκε σ’ ένα κρεβάτι στο καφενείο. Όταν ξύπνησε, χάλασε τη σκηνή και τράβηξε για το παρακάτω χωριό. Κατά το δειλινό, βλέπει τον καφετζή του χωριού, που άφησε να καταφθάνει με άγριες διαθέσεις και να του λέει: «Έφυγες και δεν πλήρωσες το φαΐ και το στρώμα σου. Τι εννοούσες; να περάσεις μούχτιν;». Ο Πάφιος του απάντησε: «Είντα, εσύ έβαλες το μισόν χωρκόν μούχτιν στην παράστασιν μου. Μήπως ενόμισες πως με έστειλεν η κυβέρνηση να σας διασκεδάσω μούχτιν;».

Έννα πκιερώσεις ολάν όξα όι; είπε ο καφετζής και σήκωσε τη μαγκούρα που έφερε μαζί του.
Πόσα θέλεις; ρώτησε ο Πάφιος.
Τέσσερις μπακκίρες, απάντησε.
Τζι έκοψες τρία μίλια δρόμο για τέσσερις μπακκίρες;

Τότε ο Πάφιος του έδωσε μισό σελίνι και ο καφετζής έμεινε ικανοποιημένος.

Μιαν άλλη φορά ένας γνωστός δάσκαλος της εποχής είπε στον Πάφιο κάτι που τον πλήγωσε πάρα πολύ:

Ζούμεν στον εικοστόν αιώνα που πετούν τα σίδερα και συ Πάφιε κοροϊδεύεις ακόμη τον κόσμον με τα χαρτόνια σου;

Και απαντά ο Πάφιος:

Μπράβο, δάσκαλε, μιλάς σαν ανίδεος. Κρίμας τα γράμματα που έμαθες. Ας άκουες τουλάχιστον, τι λένε για την τέχνη μου άνθρωποι των γραμμάτων με γνήσιο πνευματικό ανάστημα.

Πολλοί δάσκαλοι, του οργάνωναν μαθητικές παραστάσεις. Ήταν όμως, κι άλλοι που απαγόρευαν στα παιδιά να έρχονται στο καφενείο που έπαιζε. Άμα τύγχανε να βρουν παιδιά τα έδιωχναν και την άλλη μέρα τα απέβαλλαν από το σχολείο, μολονότι ο καραγκιόζης ήταν η μοναδική ψυχαγωγία που είχαν στα χωριά.

Ο Πάφιος όπου πήγαινε έκλεινε τα σινεμά, με αποτέλεσμα να δημιουργήσει πολλούς εχθρούς. Οι ιδιοκτήτες σινεμά πλήρωναν μικρούς για να του ρίχνουν πέτρες κατά τη διάρκεια των παραστάσεων. Όταν το 1958 έπαιζε στη Λεμεσό ήρθε κάποιος και του λέει:

Με γνωρίζεις, κύριε Πάφιε;
Ποιος είσαι; τον ρώτησε.
Είμαι ένας από κείνους, που σου έριχναν πέτρες το 1927.
Και ήρθες χωρίς ντροπή να μου το πεις, βρε ταγκαλάκη;
Πάταξον μεν, άκουσον δε, του είπε.
Μπα, είσαι και γραμματιζούμενος, του λέει ο Πάφιος.
Λοιπόν, μου ’δωσαν μια λίρα να ρίξω μια πέτρα. Αφήνω τη λίρα. Τότε κανείς, σκότωνε άνθρωπο με μια λίρα.

Ο Πάφιος ήταν αγαπητός και στους Τουρκοκύπριους, οι οποίοι καταλάβαιναν τα έργα του και τα χαίρονταν. Μια φορά, βρισκόταν σ’ ένα τουρκοκυπριακό χωριό και έπαιζε τον Κατσαντώνη. Οι Έλληνες, σε αυτό το έργο σκότωναν συνεχώς Τούρκους. Τότε, κάποιος σηκώθηκε και πήγε πίσω από τη σκηνή και λέει στον Πάφιο: «Μάστρε, σκότωσε τζιαι κανέναν γριστιανό, γιατί πουκάτω οι Τούρτζιοι βουίζουν». Μιαν άλλη φορά πάλι, έπαιζε τον Αθανάσιο Διάκο στην Παναγιά. Μετά το τέλος της παράστασης, τον πλησίασε ένας Τούρκος αξιωματικός και με φιλικό τρόπο, του λέει: «Μεν παίζεις, κύριε Πάφιε, έτσι έργα, γιατί τούτοι δαμαί εν πελλοί τζιαι μπορεί να παν στην Ασπρογιάν τζιαι να σφάξουν ούλλους τους Τούρκους». Ο κόσμος, που δεν πήγε σχολείο έμαθε τις καλές και κακές στιγμές του ελληνισμού μέσα από τον Καραγκιόζη.

Ο μεγάλος αυτός καραγκιοζοπαίχτης δεν έμενε πιστός στο κείμενο που είχε μπροστά του ή που αποστήθιζε, αλλά προσέθετε και πολλά δικά του. Στη Χλώρακα μια φορά έπαιζε το «Μεγαλέξανδρο και το θηρίο». Πήγε λοιπόν ο Χατζηαβάτης να σκοτώσει το θηρίο, το οποίο μούγκριζε πάρα πολύ δυνατά. Τότε, ρωτάει το Μορφωνιό: «Ποιος μουγκρίζει έτσι;» και αυτός του απαντά: «Εν το τράκτορ του Βάννα». Έτσι, βάζοντας υπαρκτά πρόσωπα που βρίσκονταν ανάμεσα στο κοινό και σατιρίζοντάς τα, έκανε τα έργα του πιο ζωντανά και σκορπούσε άφθονο γέλιο στους θεατές.

Όταν διεξαγόταν ο αγώνας της Ε.Ο.Κ.Α., πήγε στη Φύτη, όπου έπαιξε πέντε-έξι νύκτες. Ένα πρωί άκουσε τον τηλεβόα να καλεί τους άντρες να μαζευτούν στην εκκλησία του χωριού. Οι Άγγλοι τον υποψιάστηκαν και αφού του έκαναν εξονυχιστικό έλεγχο, τον οδήγησαν στο Στρουμπί. Εκεί, τόν φωτογράφισαν και τότε ο Πάφιος ρώτησε ένα αστυνομικό: «Μα τι διάβολο τους κατέβηκε και με φωτογραφίζουν;». «Σε πήραν για το Διγενή», του λέει. Ύστερα τον έβαλαν σ’ ένα καμιόνι μαζί με άλλους κρατούμενους και τους οδήγησαν στο Κτήμα. Στα κρατητήρια του Κτήματος ήταν συγκρατούμενος με τον Τάκη Σοφοκλέους. Μια μέρα αρρώστησαν και οι δύο και τους οδήγησαν στο γιατρό. Εκεί ο Τάκης Σοφοκλέους βρήκε την ευκαιρία και δραπέτευσε. Τότε οι Άγγλοι ξυλοκόπησαν τον Πάφιο, για να μαρτυρήσει πού είχε κρυφτεί ο Σοφοκλέους, επειδή πίστευαν πως ήξερε. Μετά από οχτώ μέρες τον άφησαν ελεύθερο και όταν πήγε σπίτι έμαθε από τη γυναίκα του ότι πέρασαν οι Άγγλοι και έκαναν το σπίτι άνω κάτω.

Ο Πάφιος στην τηλεόραση

Γύρω στα 1977 το Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου τον αναζήτησε, για να τεκμηριώσει και να εκλαϊκεύσει την τέχνη του Θεάτρου Σκιών, μια τέχνη που η τηλεόραση είχε κατακρεουργήσει. Ο Πάφιος χάρηκε για την πρόταση που του έκαναν, όμως δεν ήταν και πολύ ενθουσιασμένος, γιατί ένιωθε πως γέρασε και ότι δε θα μπορούσε να δώσει παράσταση τόσο έντεχνα όσο θα το ήθελε. Το πρώτο έργο που οπτικογραφήθηκε απορρίφθηκε στην πρόβα γιατί βλαστήμησε. Έπειτα το ξανάπαιξε και το ενέκριναν. Ντράπηκε, καθώς λέει ο ίδιος: «τόσα χρόνια καραγκιοζοπαίκτης δεν κατάλαβα πως ήταν κακό συνήθειο να βλαστημώ. Παραδέχομαι το λάθος μου προ πάντων όταν σκέφτομαι ότι παρακολουθούν μικρά παιδιά».

Παραστάσεις στο εξωτερικό

Η φήμη του Χλωρακιώτη καραγκιοζοπαίκτη είχε πετάξει έξω από τα σύνορα της Κύπρου. Με πρόσκληση των Κυπρίων αποδήμων, ταξίδεψε δώδεκα φορές στην Ελλάδα για να δώσει παραστάσεις. Σ’ ένα από τα ταξίδια του, το 1958, προσπάθησε να γίνει μέλος του σωματείου των καραγκιοζοπαικτών, για να πάρει σύνταξη όταν γεράσει, όμως οι Ελλαδίτες συνάδελφοί του δεν τον δέκτηκαν γιατί δεν ήταν μόνιμος κάτοικος Ελλάδας. Πήγε επίσης και έδωσε παραστάσεις στην Αγγλία και στη Γερμανία. Στο Μόναχο το 1978 είχε αποσπάσει πολύ θετικά σχόλια και τη σκηνή καθώς και τις φιγούρες του είχε αγοράσει το Μουσείο της πόλης.

Ο ζωγράφος Πάφιος και η γνωριμία του με τη Βέμπο

Ο Πάφιος εκτός από σπουδαίος καραγκιοζοπαίκτης ήταν και πολύ καλός ζωγράφος. Τη σκηνή του τη διακοσμούσε ο ίδιος με ωραία έργα του. Όπως λέει ο ίδιος, καταγίνεται με τη ζωγραφική από το 1946 όταν γνώρισε τη Σοφία Βέμπο: «Μπήκε μέσα στην καρδιά μου από πιο μπροστά. Από τότε που γύριζε τα στρατόπεδα στον καιρό του πολέμου και ψυχαγωγούσε τους στρατιώτες. Κι άμα την είδα πρώτη φορά έτσι λεβεντοκαμωμένη, γκυκοπρόσωπη, γλυκομάτα, μια δύναμη μέσα μου μ’ έσπρωχνε να τη ζωγραφίσω. Σχεδίαζα και ξανασχεδίαζα, έσβηνα και ξανάσβηνα, τέλος την τελείωσα. Πήγα στην Αθήνα στο θέατρό της και της την έστειλα με την ταξιθέτρια. Ένα βράδυ κάθισα στην πρώτη σειρά και της πρόσφερα ανθοδέσμη και αυτή με ευχαρίστησε και με καλωσόρισε. Δεν τολμούσα να την πλησιάσω, εγώ, ένα ταπεινό πλασματάκι, εκείνη, μια πριγκίπισσα της Τέχνης. Τη σεβόμουνα, τη λάτρευα σαν Αγία». Όταν μετά από λίγο καιρό ήρθε στην Πάφο η Βέμπο και τραγούδησε λέγεται πως το έκανε για χάρη του Πάφιου. Ο Πάφιος συμμετείχε σε εκθέσεις λαϊκών αυτοδίδακτων ζωγράφων και πολλά έργα του έχουν αγοραστεί από φιλότεχνους, ενώ άλλα είχαν δωριστεί από τον ίδιο.

Το τέλος του μεγάλου καραγκιοζοπαίκτη

Από το 1970 ο Πάφιος έπαψε να ασχολείται επαγγελματικά με τον Καραγκιόζη. Ήθελε να μείνει κοντά στη «Χατζίνα» του και να περιποιείται το μικρό του περιβόλι. Είχε μάλιστα αποκτήσει και μια μοτοσικλέτα και του άρεσε να κάνει βόλτες. Ένα βράδυ του 1983 σηκώθηκε μέσα στο σκοτάδι με αποτέλεσμα να πέσει κάτω και να σπάσει το πόδι του και να καθηλωθεί στο κρεβάτι μέχρι το τέλος του. Η κόρη του Ελένη τον πήρε κοντά της και τον φρόντιζε μαζί με την αδερφή της Πατού με αγάπη. Στις στερνές του ώρες, οι δημοσιογράφοι και άλλοι πνευματικοί άνθρωποι μπαινόβγαιναν στο σπίτι της κυρα- Ελένης, για να του πάρουν συνεντεύξεις, να τους πει δυο κουβέντες. Αυτοί είχαν καταλάβει, ποιος ήταν ο Πάφιος, ποιος ήταν ο άνθρωπος που θα έφευγε.

Η παράδοση συνεχίζεται

Όπως έχουμε αναφέρει και πιο πάνω ο Πάφιος δεν ήθελε να κάνει κανένα από τα παιδιά του καραγκιοζοπαίκτη. Μόνο ο γιος του ο Αχιλλέας, ο οποίος πέθανε το 1987, ακολούθησε για ένα χρόνο το επάγγελμα του πατέρα του και μετά τα παράτησε. Βλέποντας την ξενιτιά, την πείνα και τις στερήσεις κατάλαβε πόσο δύσκολο ήταν το επάγγελμα του πατέρα του και προτίμησε μια πιο ήσυχη ζωή. Τα παιδιά του Αχιλλέα, ο Χρίστος, ο Γιάννης, ο Αναστάσιος και ο Κώστας, συνεχίζουν από το 1988 την παράδοση του Θεάτρου Σκιών με παραστάσεις σε διάφορα φεστιβάλ. Διοργάνωσαν έκθεση φιγούρων, σκηνής θεάτρου σκιών, πινάκων και ποιητικής συλλογής. Ανάμεσα στις φιγούρες υπήρχαν και κάποιες που έφτιαξε ο ίδιος ο Πάφιος και ο Αχιλλέας. Επίσης, άξιος συνεχιστής του Πάφιου είναι ο εγγονός του Χριστόδουλος Αντωνίου, γιος της κόρης του Ελένης, ο οποίος από μικρός ακολουθούσε τον παππού του σε διάφορες παραστάσεις και έμαθε από πρώτο χέρι την τέχνη του καραγκιόζη. Έχει δικό του εργαστήρι στη Λευκωσία όπου κατασκευάζει τις φιγούρες και τα καλοκαίρια γυρίζει τα χωριά για παραστάσεις, όπως άλλοτε έκανε ο παππούς του. Πολλοί δημοσιογράφοι και ειδικοί έχουν ασχοληθεί με το Χριστόδουλο Αντωνίου και έχουν γράψει γι’ αυτόν τις καλύτερες κριτικές.

Ο Καραγκιόζης, ο Μορφονιός, ο Χατζηαβάτης, ο Μπαρμπα -Γιώργος, ο Βεληγκέκας, ο Σταύρακας, το Κολλητήρι, όλοι τους άψυχα χαρτόνια, έπαιρναν σάρκα και οστά με τη δύναμη της φωνής και την επιδεξιοτεχνία των χεριών του Χριστόδουλου Πάφιου. Γενεές ολόκληρες γαλουχήθηκαν, διδάχτηκαν, έκλαψαν και γέλασαν με τις ιστορίες του. Πνεύμα ανήσυχο και δημιουργικό ο Χριστόδουλος Πάφιος ήταν αδύνατο να αντέξει στη φυλακή του κρεβατιού. Το 1987 ο Πάφιος έκλεισε τα μάτια πλάι στις φιγούρες που ο ίδιος έφτιαξε και τόσο πολύ αγάπησε, αφήνοντας πίσω του μια τεράστια κληρονομιά.

Christodoulos Antoniades(Pafios)

Χριστόδουλος Αντωνιάδης (Πάφιος)